terugVanuit de maatschappij worden steeds meer eisen aan onze bodems gesteld. Bodems moeten niet alleen voldoende voedingsstoffen en water leveren voor een goede gewasopbrengst, maar ook bijdragen aan klimaatmitigatie door grote hoeveelheden koolstof op te slaan en water effectief af te voeren bij heftige regenval. Tegelijkertijd wordt de gezondheid van bodems vanuit meerdere kanten bedreigd. Ook hier zijn meerdere voorbeelden te noemen, zoals hoe zwaardere machinerie zorgt voor bodemverdichting, of bestrijdingsmiddelen en andere milieuvreemde stoffen vanuit verschillende bronnen leiden tot bodemverontreiniging. Elk Europees land heeft te maken met dergelijke problemen die een bedreiging vormen voor de bodemgezondheid. Volgens het onderzoeksinstituut van de EU (de JRC) heeft op ± 60% van het Europees landoppervlak de bodemgezondheid dusdanig onder geleden onder allerlei vormen van blootstelling dat de bodems als ‘ongezond’ dienen te worden verklaard. De Europese Commissie heeft tot doel gesteld dat alle Europese bodems in 2050 weer in gezonde staat zijn en heeft het onderzoeksproject ‘SOLO’ gefinancierd om te onderzoeken welke kennis hiervoor in de praktijk nodig is. Het is belangrijk dat de lokale omstandigheden ook worden meegenomen in deze bodemonderzoeksagenda, om toekomstige projecten effectief aan te laten sluiten op de situatie in de verschillende Europese regio’s.
Vanuit SOLO is een vierdelige workshopserie opgezet in vier regio’s in de EU. Eén daarvan is de Achterhoek en is genaamd “Bodemgezondheid verbeteren in de Achterhoek”. Doel van workshopserie is om te inventariseren welke kennis in de Achterhoek nodig is om de bodemgezondheid van met name agrarische bodems te verbeteren. Tijdens de eerste bijeenkomst op de Marken op 10 september 2024 waren drie thema’s naar voren gekomen die voor Achterhoek met name van belang zijn: Bodembiodiversiteit, maatschappelijk bewustzijn omtrent bodems en bodemstructuur. Diverse deelnemers kwamen voor de tweede workshop bijeen op 19 maart bij Soil Valley in Giesbeek, waarbij de drie thema’s verder werden uitgediept: Welke kennis mist nog in de praktijk, en welke bredere maatschappelijke bewegingen spelen een rol in de omgang met bodems? Deze vraag werd in eerste instantie open voorgelegd aan de deelnemers en daarna aangevuld met inzichten vanuit Europese SOLO Think Tanks en een SOLO literatuurstudie van >53.000 studies. Vervolgens stemden de deelnemers welke kennishiaten het belangrijkst zijn om op te lossen voor de Achterhoek, waardoor de prioriteiten tussen de verschillende kennishiaten duidelijk werden. De belangrijkste inzichten worden in figuur 1 grafische weergegeven, en verder uitgewerkt in ondergaande tekst. De bijeenkomst werd afgesloten met een lezing over het bodemleven door Wim van der Putten, onderzoeker aan het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW).
Meerdere maatschappelijke ontwikkelingen werden genoemd die de beweegruimte rondom bodembeheer beïnvloeden in Nederland als geheel, en dus ook in de Achterhoek. Een belangrijk onderwerp was het tegenstrijdig beleid vanuit de Common Agricultural Policy (CAP), waarin de wensen van de Europese Commissie voor duurzamer bodembeheer zich niet altijd even effectief vertalen. Het belang van een goede markt voor duurzamere producten werd ook benoemd, zodat economische ruimte ontstaat om maatregelen te nemen die de bodemgezondheid bevorderen. Eén mogelijkheid is om niet alleen de kwantiteit maar ook de kwaliteit van producten economisch te waarderen, en lokale afzetmarkten te vinden. Ook werd het contrast tussen de wensen van burgers en consumenten mooi geïllustreerd: In principe zijn dit merendeels dezelfde personen, maar de wensen van burgers vertalen zich niet altijd tot koopgedrag van dezelfde burgers als consumenten.
Er werden in totaal 23 kennishiaten geïdentificeerd voor het verbeteren van de bodembiodiversiteit, 22 voor maatschappelijk bewustzijn omtrent bodems en 21 voor het verbeteren van bodemstructuur.
Voor het verbeteren van bodemleven kwam sterk naar voren dat het belangrijk is om het functioneren van ecosystemen en bodemleven te snappen. Wat betekent bijvoorbeeld een bepaalde samenstelling van de bodemgemeenschap voor het functioneren van de bodem? Meer kennis over hoe de gezondheid van het bodemleven zich vertaalt tot de gezondheid en kwaliteit van voedsel behoorde ook tot de belangrijkste drie kennishiaten. Dit thema stond ook in de top 3 voor verbeteren van maatschappelijk bewustzijn omtrent bodems: Hoe kan duidelijk worden gemaakt aan consumenten dat er een relatie bestaat tussen gezonde bodems en gezonde mensen? Het ontwikkelen van een manier om deze boodschap effectief te kunnen overbrengen aan toekomstige generaties, bijvoorbeeld door bodemeducatie op scholen, werd ook als belangrijke stap gezien. Voor een gerichtere communicatie werd aangegeven dat meer kennis over de diensten die bodems leveren aan de samenleving (‘ecosysteemdiensten’) hierbij zou kunnen helpen. Ook voor het verbeteren van bodemstructuur stond kennisoverdracht centraal. Hoe kunnen we de kennis over de impact van bodemstructuur op waterbeheer verbeteren onder landbeheerders en boeren en ze hiermee helpen om het bodemgebruik te vermijden dat bodemstructuur verslechtert? En op welke biologische, chemische en fysische factoren moeten deze beheersmaatregelen zich richten, om de bodemstructuur het effectiefst te verbeteren? Meer kennis over de rol van producten die de bodemstructuur werd eveneens als belangrijk gezien, evenals de mogelijke rol van circulaire economie.
Een steeds terugkerend thema van de bijeenkomst was hoe belangrijk het is om de boodschap breed te verspreiden dat gezonde bodems direct in verband staan met de gezondheid van mensen. Daarbij was het belangrijk om het functioneren van bodems en de ecosystemen waar zij deel van uitmaken te begrijpen, waardoor hier effectief(er) op gestuurd kan worden.
We kijken terug op een geslaagd bijeenkomst, waarin de verschillende thema’s niet alleen werden uitgediept, maar ook werden geprioriteerd. De volgende bijeenkomst zal worden gepland in het najaar van 2025 en zal voortbouwen op de opgedane kennis van de afgelopen twee bijeenkomsten. Indien interesse om voor het vervolg van deze workshopserie aan te sluiten, kunt u zich aanmelden bij Guusje Koorneef